Met een naald door de huid heen tumoren in de lever aanprikken om ze te verhitten en ze zo doeltreffend te vernietigen: met een nieuw navigatiesysteem kan dat veilig heel nauwkeurig. Als eerste centrum in België past het UZA dat systeem toe, met uitstekende resultaten.

Om leverkanker te genezen, bestaan er – naast levertransplantatie – twee soorten lokale behandelingen. De gouden standaard blijft om tumoren chirurgisch uit de lever weg te snijden. Daarnaast kunnen tumoren ook worden weggeschroeid. Dat noemen we ablatie. Een naald wordt tot in de tumor gebracht en brengt daar hitte voort, zodat de tumorcellen afsterven. De benodigde hitte kan worden gegenereerd met radiofrequentie (radiofrequente ablatie, RFA) of met microwave. Nog een andere techniek is elektroporatie, waarbij krachtige stroomstoten tussen naalden in de tumor worden gestuurd. Het UZA biedt al deze technieken aan.

Een prik in de huid

In het UZA worden elk jaar zowat 100 patiënten met levertumoren behandeld. Bij 90 tot 95 van die patiënten worden tumoren chirurgisch verwijderd. Toch tonen recente studies aan dat ablatie evenwaardig is aan chirurgische verwijdering wanneer de tumoren niet groter zijn dan 3 centimeter. Dat geldt zowel voor leveruitzaaingen van dikkedarmkanker als voor primaire levertumoren. Leverchirurg prof. dr. Thiery Chapelle: ‘Als je als eerste behandeling voor ablatie kiest, herstelt de patiënt sneller en kan hij sneller doorstromen naar vervolgbehandelingen zoals chemotherapie of heelkunde. Bij primaire leverkanker vermijd je met ablatie dat je de al sterk verstoorde leverfunctie nog verder beperkt. Ook een eventuele levertransplantatie kan na ablatie makkelijker.’

Ablatie kan worden uitgevoerd tijdens open chirurgie, tijdens een kijkoperatie of percutaan, waarbij de naald door de huid heen tot in de tumor wordt geprikt. Die percutane behandeling is natuurlijk de minst ingrijpende – het lichaam hoeft immers niet te worden opengemaakt, een kleine punctie in de huid volstaat. Toch is ze niet zonder problemen. De grote uitdaging is immers om de naald zo nauwkeurig en zo veilig mogelijk tot in de tumor te krijgen, zonder omliggende bloedvaten en organen te beschadigen. Tot nu toe gebeurde dat manueel en dus bij benadering, aan de hand van tweedimensionale beeldvorming.

Veilig en nauwkeurig

‘Er bestaan al nauwkeurige navigatiesystemen om tumoren in de hersenen te benaderen’, zegt prof. dr. Chapelle. ‘Alleen – de hersenen zitten stevig gefixeerd in de schedel, zodat je de positie van de tumoren en de route ernaartoe gemakkelijk kunt berekenen. Met de lever is dat anders: de positie ervan varieert sterk, naargelang de lichaamshouding en de ademhaling. Bovendien liggen 4 van de 8 leversegmenten verborgen achter het middenrif en de longen, zodat je zijdelingse routes moet uittekenen om het te bereiken.’

Een nieuwe geautomatiseerd navigatietoestel van Zwitserse makelij vangt die problemen op. Eerst wordt de exacte positie van de tumor bepaald en wordt de optimale route van de naald naar de tumor gevisualiseerd en gepland. Op de buikwand worden navigatiepunten aangebracht, die de camera van het toestel herkent, zodat de vooraf geplande route tijdens de punctie van de tumor heel precies kan worden gevolgd.

Primeur in België

‘Je kunt het nieuwe navigatietoestel vergelijken met een gps-systeem’, zegt prof. dr. Chapelle. ‘We volgen met de naald de uitgetekende route tot in de tumor. Zo vermijden we dat we grote bloedvaten of de longen aanprikken. Bovendien kunnen we nu àlle segmenten van de lever bereiken, ook tumoren die zelfs met open chirurgie moeilijk te lokaliseren of te benaderen zijn. En meteen na de ablatie kunnen we met het toestel checken of de tumor inderdaad vernietigd werd.’

Als eerste centrum in België zet het UZA het nieuwe navigatietoestel in sinds maart 2020. In de periode tot juni 2020 werden zo 11 patiënten met ablatie behandeld. Tien patiënten konden al daags na de ingreep naar huis. Alles samen werden 25 tumoren behandeld, waarvan 12 in segmenten die zonder de nieuwe technologie onmogelijk te benaderen waren.

‘Met het nieuwe navigatiesysteem zullen we het percentage ablaties in de behandeling van leverkanker kunnen opdrijven van 5 tot misschien 30 of 40 procent’, zegt prof. dr. Chapelle. ‘We kunnen voortaan immers patiënten behandelen die anders geen genezingskansen meer hadden. En patiënten met tumoren niet groter dan 3 centimeter kunnen we behandeling aanbieden die veel minder ingrijpend is dan chirurgische wegname, met dezelfde kansen op genezing. Na percutane ablatie kunnen patiënten snel naar huis en hoeven ze niet eerst op intensieve zorgen te verblijven – op die manier nemen we ook minder ziekenhuisbedden in beslag, wat in deze covid-tijden een extra voordeel oplevert.’

Ablatie door de huid heen en met navigatie: voordelen voor de patiënt

• De behandeling is veilig, nauwkeurig en doeltreffend, maar veel minder ingrijpend: een kleine punctie in de huid volstaat, zodat na de behandeling geen wonde of littekens blijven.
• Het risico op complicaties is kleiner en de patiënt heeft minder pijn dan bij een chirurgische ingreep.
• Patiënten herstellen sneller en kunnen meestal de dag na de behandeling alweer naar huis.
• Patiënten kunnen hun normale activiteiten thuis of op het werk sneller hervatten.
• Patiënten zijn sneller klaar voor eventuele bijkomende behandelingen.
• Ablatie schaadt de lever minder: als het later toch nodig ligt om tumoren chirurgisch weg te nemen, liggen nog alle mogelijkheden open.