Dat de resultaten veel erger zouden zijn, dát had ze verwacht, zegt een moeder. Een vader merkt op dat hij zelfs een beetje had gehoopt op duidelijkere resultaten over hoe sterk luchtvervuiling de gezondheid van kinderen schaadt. Maar de ouders van kinderen die onderzocht werden door het UZ Antwerpen en de UAntwerpen kregen dinsdagavond in de aula van de universiteit eerder een geruststellende boodschap.

Voor het Reach-project hebben vorsers een heel schooljaar de luchtkwaliteit in zeven scholen in en rond Antwerpen gemeten. Ze maten onder meer de stikstofoxiden en het fijnstof in de klaslokalen en op de speelplaats. Ruim 150 gezonde leerlingen van die scholen, allemaal tien of elf jaar oud, werden meermaals medisch onderzocht. De resultaten van die tests werden dan naast de luchtkwaliteit in hun scholen gelegd. Het is in zekere zin pionierswerk, want wat ongezonde lucht doet met de grote groep van ogenschijnlijk gezonde kinderen is niet echt geweten (zie inzet) .

Geen enkele school blijkt de strenge normen voor de luchtkwaliteit van de Wereldgezondheidsorganisatie te halen. Op de speelplaats en in de klaslokalen van de scholen die in de stad liggen, was de lucht slechter dan in de scholen in Brasschaat, Beveren en Lier. 'Er hangt een deken van vuile lucht in Vlaanderen. In Antwerpen komt de vervuiling van de Ring erbovenop', zegt onderzoekster Hanne Hendrickx.

Maar de stadskinderen bleken geen hogere bloeddruk te hebben dan de anderen. Ze scoorden ook niet beduidend slechter op concentratietests. De tests van de longen worden nog verwerkt.

'Ik had verwacht dat al deze eerste resultaten al veel erger zouden zijn', reageert Lien Van de Kelder, actrice en ambassadrice van het Reach-project. Dochter Jeanne nam deel aan het onderzoek. Haar school, De Dageraad, ligt in de Antwerpse wijk Zurenborg. 'Een van die scholen met een donkerrode stip op de kaart omdat de lucht er niet goed is', aldus Van de Kelder.

Op de school van Jeanne is de luchtkwaliteit een hot topic. Tot voor kort passeerden iedere dag honderden bussen langs de schoolpoort omdat de straat naar een grote stelplaats van De Lijn leidt. Na jarenlang protest is de straat nu een fietsstraat en volgen de bussen een andere route. 'Het ergste was de periode waarin de ramen wegens corona altijd openstonden en de uitlaatgassen van de bussen continu binnenkwamen', zegt Van de Kelder.

Meer fijnstof, betere bloedvaten?

De onderzoekers waarschuwen ervoor om nu te besluiten dat gezonde kinderen helemaal geen last hebben van de luchtvervuiling. Bij het onderzoek naar hoe de bloedvaten van de kinderen werken, kwam namelijk iets totaal onverwachts boven. De onderzoekers klemden bij dat onderzoek de armen van de kinderen af met een bloeddrukband. Zodra de manchet weer werd gelost, maten ze hoe snel de bloedvaten weer uitzetten. 'Hoe sneller het bloed dan op maximale snelheid stroomt, des te beter', zegt Stijn Verhulst, diensthoofd kindergeneeskunde aan het UZA en promotor van het Reach-project. 'De meting zegt iets over hoe snel de bloedvaten reageren. Als de reactie traag is, is dat een eerste teken dat de bloedvaten niet in goede staat zijn. Dat voorspelt hart- en vaataandoeningen.'

Tegen de verwachtingen in stelden de onderzoekers vast dat de kinderen een betere score haalden op de test van de bloedvaten als er meer fijnstof in de lucht hangt in en rond hun school. Verhulst: 'Je zou het tegendeel verwachten, want luchtvervuiling is slecht voor de bloedvaten.'

'Mogelijk schieten de bloedvaten van de kinderen in een soort van initiële verdedigingsreactie en worden de cellen aan de binnenkant van de bloedvaten juist actiever. Na verloop van tijd, als de blootstelling aanhoudt, leidt dat uiteindelijk wel tot uitputting. Een gelijkaardig effect hebben collega's van onze dienst gezien bij kinderen met obesitas, waarbij de cellen die de bloedvaten regelen de schade door obesitas proberen te herstellen.'

Of ook bij de stadskinderen de bloedvaten uiteindelijk toch achteruitgaan en minder goed werken, zouden de onderzoekers willen uitzoeken door dezelfde kinderen over enkele jaren opnieuw te onderzoeken.

Wegkijken van luchtvervuiling

Liesbeth Haagdorens zou haar dochter Tilda laten deelnemen aan zo'n vervolgonderzoek. Tilda gaat naar de basisschool van het Sint-Lievenscollege in hartje Antwerpen en wilde vorig schooljaar graag deelnemen aan het Reach-onderzoek. Ook in haar school is er grote bezorgdheid over de luchtkwaliteit. Bij het CurieuzeNeuzen-onderzoek van De Standaard bleek dat de lucht aan de school ondermaats is. 'We wonen in Borgerhout en merken ook thuis hoe slecht de stadslucht is', zegt Haagdorens. 'Als ik de ramen aan de achterkant van het huis openzet, is de lucht frisser dan aan de voorkant, waar auto's rijden. Alleen tijdens de lockdown rook het buiten zoals bij mijn ouders in Kapellen.'

Klaas Janssens, die drie kinderen op het Sint-Lievenscollege heeft, vreest dat we te gemakkelijk wegkijken van wat luchtvervuiling met kinderen doet. 'Ergens had ik gehoopt dat de resultaten van het onderzoek nu al duidelijker zouden zijn. Dat duidelijker zou blijken wat de impact van de luchtvervuiling is, want die is er zeker.'

'Soms vraag ik me af of het beter zou zijn om de kinderen met de auto naar school te brengen in plaats van te voet. Dan zouden ze misschien minder vuile lucht inademen. Het is paradoxaal. Want het kan toch niet de bedoeling zijn om de auto vaker te gebruiken?'