Cellulaire immuuntherapie

UZA heeft een vaccin tegen kanker ontwikkeld 

Al 25 jaar geleden is prof. dr. Berneman, diensthoofd hematologie (bloedziekten), gestart met het onderzoek naar celtherapie. Om het onderzoek te kunnen toepassen bij patiënten werd in 2005 het Centrum voor Celtherapie en Regeneratieve Geneeskunde (CCRG) opgericht in het UZA, waarvan hij medisch directeur is. Bij celtherapie worden lichaamscellen van patiënten zelf ingezet om een ziekte te genezen of te behandelen. Dit gebeurt in klinische studies. Het centrum is internationaal een voortrekker in de zoektocht naar mogelijkheden van celtherapie. 

In 2015 heeft het CCRG als eerste universitair en medisch centrum in België een GMP- (‘good manufacturing practices’) en fabricagevergunning gekregen van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten voor de productie van dendritische cel vaccins. Het CCRG heeft onderzoekslaboratoria en clean rooms, steriele ruimtes die voldoen aan de hoogste kwaliteitsnormen.

Alternatief voor stamcel- of beenmergtransplantatie 

Prof. dr. Berneman vertelt dat hij en zijn team in 2005 begonnen zijn met het produceren van gemodificeerde lichaamseigen cellen voor patiënten met acute myeloïde leukemie. “Dit is een acute vorm van bloedkanker die voornamelijk bij volwassenen voorkomt. Bij volwassenen kan je de ziekte niet zo goed genezen, wel onder controle krijgen met chemotherapie. Maar het probleem is dat de meeste patiënten binnen de twee jaar hervallen.”.

Prof. Evelien Smits (onderzoeksprofessor aan Centrum voor Oncologisch Onderzoek – CORE – van UAntwerpen) vult aan: “Blijkbaar is die chemotherapie dan niet in staat geweest om elke kankercel te vernietigen. De resterende kankercellen zijn vaak met zo weinig dat je ze niet kan terugvinden met de microscoop, maar zijn toch met genoeg om terug te beginnen delen en ervoor te zorgen dat de patiënt hervalt.” Eén bepaalde manier om de ziekte onder controle te krijgen is door een stamcel- of beenmergtransplantatie te doen. “Maar die transplantatie, ook een vorm van immuuntherapie, is een ingrijpende behandeling die gepaard kan gaan met complicaties en zware na-effecten. Ook is de behandeling minder toegankelijk voor oudere patiënten. Zij kunnen de transplantatie minder goed verdragen en vertonen meer afstotingsverschijnselen. We wilden hier dus een alternatief voor vinden en zijn zo begonnen met het ontwikkelen van een nieuwe celtherapie als immuuntherapie,” aldus Berneman. 

Gepersonaliseerde geneeskunde 

“Wat wij doen in het Centrum voor Celtherapie en Regeneratieve Geneeskunde (CCRG) is witte bloedcellen uit het bloed van de patiënt nemen en deze manipuleren om terug toe te dienen bij de patiënt. Deze witte bloedcellen zijn dendritische cellen, dit zijn immuuncellen met celuitlopers als zogezegde armpjes (dendrieten).  We verwijzen naar hen als de bevelhebbers van het immuunsysteem (afweersysteem) omdat zij, door hun armpjes, de dodende afweercellen (T-cellen) kunnen aansturen om de kankercellen aan te vallen. De dendritische cellen worden zo bewerkt dat zij het immuunsysteem van de patiënt stimuleren, om de tumorcellen in het lichaam te herkennen en aan te vallen. De patiënt krijgt de bewerkte cellen terug ingespoten en krijgt zo een kankervaccin op maat. Wij vaccineren de patiënt eigenlijk tegen zijn of haar eigen kanker,” verduidelijkt professor Smits.

Nieuwe studies voor verbetering van immuuntherapie 

“We zijn nu nieuwe trials aan het opzetten om ofwel sterkere dendritische cellen te gebruiken of om de stap van de dendritische cellen over te slaan en direct op de dodende afweercellen te werken. Voor de sterkere dendritische cellen staan we op het punt om dit te implementeren in een klinische studie met patiënten die vermoedelijk binnen een half jaar zal kunnen starten. Aan het andere concept om de dendritische cellen over te slaan wordt nog gewerkt in het experimenteel labo. Het is mijn bedoeling om ook dit binnen de komende jaren te kunnen gaan testen bij patiënten.” legt prof. Berneman uit. Smits voegt toe: “Momenteel hebben we ook nieuwe studies lopen voor acute myeloïde leukemie, longvlieskanker en hersenkanker, waarbij we onderzoeken hoe we de immuuntherapie het beste kunnen inpassen in de bestaande kankerbehandeling van chemotherapie en bestraling. Want onze bedoeling is niet om de bestaande behandeling van de baan te vegen. We denken dat de kans groter is om de volledige kanker te vernietigen door een sterk geheel van een gecombineerde behandeling.” In 2020 wordt een uitbreiding van de productiecapaciteit voor deze vaccins voorzien. Dankzij de steun van de provincie Antwerpen en de Universiteit Antwerpen zal de productiesite in het CCRG verhuizen naar een nieuw en groter gebouw in Niel.

Immuuntherapie voor kinderen met hersenkanker 

“In januari 2020 zijn we een nieuw klinisch project gestart om kinderen met hersenstamkanker volgens hetzelfde principe van de dendritische cellen te behandelen. We zijn nog bezig met de protocols uit te schrijven met ondersteuning van de Belgian Society of Paediatric Haematology Oncology (BSPHO), waarin we onder andere bepalen hoeveel cellen we bij de kinderen gaan toedienen. Het zal dus nog zeker een jaar duren voor we de therapie effectief kunnen gaan implementeren en toedienen bij de patiënten in de klinische studie,” zegt Berneman ter afsluiting.

Verder onderzoek noodzakelijk