"Slaap is de grote genezer. Voor zowat alles"

"Slaap is de grote genezer. Voor zowat alles"

Datum: 
21/08/2020

Geen pilletje, spuit of siroop, wel een verkwikkende nachtrust is het beste medicijn. Zeg dat professor Johan Verbraecken (UZA) het gezegd heeft. "Slaap is de grote genezer voor zowat elke fysieke en mentale aandoening."

Toen professor Johan Verbraecken (54) zich begin de jaren 90 toelegde op slaap, deed hij niet aan geneeskunde. Dat was toch wat hij te horen kreeg van collega-artsen die hem en zijn onderzoeken niet met de nodige sérieux behandelden. Vandaag zijn ze zo goed als allemaal bijgedraaid, en sommigen van hen zijn zich zelf gaan verdiepen in het verkwikkelijke van een goede nachtrust. "Het kan verkeren", zegt de slaapprofessor, die ook longarts is en het slaapcentrum in het UZ Antwerpen leidt, het grootste van België dat '7 op 7 open' is. Eindelijk wordt slapen serieuzer genomen. Meer nog: vanuit de wetenschap komen almaar meer signalen dat heel uiteenlopende gezondheidsperikelen gelinkt worden aan slaap - of beter: een gebrek eraan. "Slaap is de grote genezer voor zowat elke fysieke en mentale aandoening. Het is een natuurlijk middel - gratis zelfs - dat jammer genoeg onderbenut blijft. Wie oud wil worden moet gezond leven, maar wie oud wil worden moet ook gezond slapen. We moeten - letterlijk - naar hartenlust slapen."

Men is er dus nu pas uit dat slaap de basis is van... alles?

"Vroeger ging men een hoge bloeddruk gewoon behandelen. Punt. Nu linkt de wetenschap bloeddrukproblemen aan een slechte slaaphygiëne. Meer uren slaap van goede (!) kwaliteit leiden tot een betere bloeddruk en minder kans op beroerte. De belangrijkste doodsoorzaken bij ons - hart- en vaatziekten, obesitas, dementie, diabetes en kanker - hebben allemaal een verband met slaapgebrek. Pas op, je gaat me niet horen zeggen dat medicamenten niet hoeven. Ze zijn noodzakelijk, maar met slaap kan je ook al veel bekomen. Dat inzicht kwam er pas de laatste jaren."

Het klinkt heel eenvoudig én aanlokkelijk: leg je neer op bed, doe je ogen dicht, slaap en je voelt je veel beter. Maar zo werkt het helaas niet.

"Slapen is niet evident, goed slapen al helemaal niet. Daarvoor moet je overdag voldoende actief geweest zijn en voldoende lang wakker zodat je een slaapbehoefte opbouwt. Maar er wordt heel vaak tegen gezondigd. We nemen onvoldoende de tijd om te slapen. 'Dat doen we wel als we dood zijn', hoor je dan. Elke dag een halfuurtje te weinig slapen, kan nochtans nare gevolgen hebben." "Onze nacht bestaat uit verschillende fases die samen één slaapcyclus vormen van sluimeren naar lichte slaap naar diepe slaap naar droomslaap. Zo'n cyclus duurt gemiddeld 90 minuten. De meeste volwassenen doorlopen elke nacht vier à vijf cycli. Maar niet elke dag verloopt hetzelfde en dus ook niet elke nacht. Gelukkig volgt er na een aantal slechte nachten automatisch een betere omdat ons lichaam moet recupereren."

Slaap heeft zelfs een invloed op onze voortplanting.

Koppels die moeilijk zwanger geraken, moeten in bed wel héél veel goed doen. "Bij mannen die lang weinig of slecht slapen, daalt het testosterongehalte in het bloed aanzienlijk. Ze hebben minder zaadcellen in hun sperma en die vertonen ook nog eens meer afwijkingen dan bij een goede slaper. Als vrouwen gemiddeld minder dan zes uur slapen, daalt ook de waarde van hun follikelstimulerend hormoon dat nodig is voor de conceptie."

Wie nachtshiften draait, wordt ook niet bepaald vrolijk van dit boek.

"In ploegen werken tot je 40ste blijkt redelijk goed te gaan, maar nadien is het voor de gezondheid toch af te raden. Mensen die 's nachts werken hebben vaker last van spijsverteringsproblemen en lopen een licht verhoogd risico op borst-, prostaat- en dikkedarmkanker. Hun aanmaak van melatonine wordt verstoord - ze slapen op momenten dat ze eigenlijk wakker moeten zijn - waardoor hun biologische klok tilt slaat. Het immuunsysteem verzwakt en kan moeilijker vechten tegen kankercellen. Een slechte slaap bevordert ook de groei van tumoren en uitzaaiingen; de kanker verloopt agressiever. En vrouwen die op onregelmatige uren werken, zouden 80% meer kans hebben op vruchtbaarheidsproblemen. Maar het is zeker niet dat iedereen die 's nachts werkt, kanker krijgt, hé!"

Is er al een verband gevonden tussen slapen en corona?

"Er wordt vooral gedacht dat er een link is tussen Covid-19, overgewicht en slaapapneu, maar daarover zijn nog niet voldoende bewijzen verzameld. Of mensen die te weinig slapen het virus makkelijker krijgen? Dat is nog niet uitgedokterd. Ons lichaam maakt tijdens het slapen wel afweerstoffen aan die ons beschermen tegen virussen en bacteriën." "Mensen die het virus hebben gehad, hebben wel meer nachtmerries. Ook ik heb 2,5 weken in bed gelegen met corona (hij schreef zijn boek over slaap tijdens de lockdown, na zelf besmet te zijn geweest, red.) en ik heb zeer bizar gedroomd. Dat was vies. Als arts kon ik die dingen gelukkig beter plaatsen." "We hebben voorlopig niet het idee dat het plots zoveel slechter is met de slaap van de bevolking, al kan je er wel van uitgaan dat veel mensen minder goed zijn gaan slapen: ze hadden minder beweging, zagen minder zonlicht - twee dingen die onze slaapkwaliteit positief beïnvloeden. En er werd veel gepiekerd. Wellicht zijn die slaapproblemen voor de meesten tijdelijk." 

Slaapt u zelf goed?

"Ik slaap opnieuw goed na mijn corona-infectie, maar ik ben zeker geen schoolvoorbeeld. Ik sta om 7 uur op en ga slapen tussen half 1 en 1. Ik slaap dus relatief weinig, maar ik kom daarmee toe. Iedereen heeft trouwens wel eens een minder goede nacht. Geef vooral niet te snel toe aan uitslapen of koffie drinken. Dat werkt averechts."

Kan iedereen verlost geraken van slaapproblemen?

"Laat ze vooral niet te lang aanslepen. Slaapapneu bijvoorbeeld is een sluipende moordenaar. 1 op de 7 overlijdt binnen de 12 jaar als er geen behandeling plaatsvindt. We kunnen niet alle problemen oplossen, maar niets is onmogelijk."

Slaaptips

Zet je wekker zo dat je in veelvouden van anderhalf uur kan slapen (bv. 7,5 uur of 5 blokken van 1,5 uur). Je voelt je het meest uitgerust aan het einde van een slaapcyclus van 90 minuten.

Slaap nooit langer dan twee uur uit. Wie uitslaapt, zorgt er alleen voor dat hij meer lichte slaap heeft. Kruip vroeger in bed, dan krijg je meer diepe slaap die je nodig hebt voor fysiek herstel.

Dut niet langer dan een half uur, anders kom je in een diepe slaap terecht. Doe ook liefst geen dutje na 15 uur, want dan morrel je al aan de slaapbehoefte van de komende nacht.

'Slaap. Het nieuwe medicijn' van professor Johan Verbraecken en Tine Bergen verschijnt op 26 augustus bij uitgeverij Houtekiet.

Blijf op de hoogte van nieuws in het UZA via Twitter @uzanieuws en Facebook