Van januari tot en met november vorig jaar gingen bijna vierhonderd vrijwilligers op wandel met de poppen Claire en Gilbair. Die poppen maten de luchtkwaliteit op de trage wegen in Mortsel, Wilrijk en Berchem. Wat blijkt: “Zelfs als we al het verkeer uit Antwerpen bannen, blijft de hoeveelheid fijn stof hoger liggen dan wat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gezond acht.”

De poppen Claire en Gilbair werden in een kinderwagen mee op pad genomen door 397 vrijwilligers. Goed voor 3.680,5 kilometer doorheen Mortsel, Wilrijk en Berchem. Het doel? De luchtkwaliteit meten en het effect nagaan van trage wegen op deze luchtkwaliteit. Claire en Gilbair maten zowel de concentraties fijn stof, ultrafijn stof en zwarte koolstof, als de temperatuur en luchtvochtigheid. De metingen focusten vooral op fijn stof op hoogte van kleuters en baby's in kinderwagens op straat.

Het onderzoek ging uit van het departement bio-ingenieurswetenschappen van UAntwerpen samen met de provincie en streekvereniging De Zuidrand. “Het verkeer is een belangrijke oorzaak van slechte luchtkwaliteit. Onderzoek toonde al aan dat jonge kinderen een heel kwetsbare groep zijn. Zij bevinden zich het dichtst bij de uitlaatpijpen van wagens”, zegt professor Roeland Samson van de UAntwerpen.

Slechter in voormiddag

De resultaten van het onderzoek zijn zeer duidelijk. Zelfs op de trage wegen, die niet bedoeld zijn voor gemotoriseerd verkeer, zijn de concentraties fijn stof veel te hoog. “Verder is de luchtkwaliteit slechter in de voormiddag - tijdens de spits en de uitloper ervan - dan in de namiddag.”

Het project zag de cijfers van de metingen op 23 april 2021 de hoogte inschieten: “Tijdens de brand in Brecht was de hoeveelheid fijn stof vier keer hoger dan wat de WHO aanbeveelt.”

Professor Stijn Verhulst, diensthoofd kindergeneeskunde in het UZA, bevestigt dat er een verband is tussen de luchtkwaliteit en de gezondheid van kinderen. “Als kinderen in een gezin opgroeien waarvan één van de ouders astma heeft, is de kans groter dat het kind later astma krijgt als het opgroeit langs een grote baan.”

Er is anekdotisch bewijs dat deze stelling bevestigt. “Sommige van mijn astmapatiënten hebben een Marokkaanse achtergrond. Wanneer ze tijdens de vakantiemaanden naar de gebergtes in hun thuisland trekken, hebben ze hun medicatie niet nodig. Maar zodra ze weer in Antwerpen op de Ring rijden, hebben ze hun medicatie weer nodig.”

Het burgerwetenschappelijk Claire-project - Clean Air for Everyone - heeft ook een groter doel, namelijk de bewustwording van burgers. “Het project Curieuze Neuzen legde bloot dat de straat waarin ik woon, de Borsbeekstraat, 2,5 keer meer stikstof bevat dan toegelaten is”, zegt Tom Cox, mede-initiatiefnemer van Recht op Lucht. “Er kwam geen gevolg aan deze metingen en we voelden ons in de steek gelaten. Daarom richtten we vzw Recht op Lucht op om zelf onderzoek te doen. En wat bleek? In Antwerpen kan je nooit zuivere lucht inademen.”

De onderzoekers van de Universiteit Antwerpen reiken een aantal aanbevelingen aan. ”Trage wegen met voldoende groen, zoals de oude spoorwegberm in Mortsel, zijn goede groene buffers voor omliggende straten: ze zorgen zowel voor filtering van luchtvervuiling als voor verkoeling. Het lokale en regionale beleid zouden dus meer moeten inzetten op die trage wegen”, aldus Samson.

Wat kan je zelf als burger doen? Je verplaatsingen zo veel mogelijk te voet, met de fiets of met openbaar vervoer te doen. En kies voor rustige en groene routes, want die zijn gezonder dan drukke banen. “En stop met je huis te verwarmen met een houtkachel.”

Rebecca Van Remoortere ■