Ook bij jonge tot heel jonge patiënten die een kankerdiagnose krijgen maakt vruchtbaarheid deel uit van de totaalzorg. Bij bepaalde kankers en behandelingen loop je immers risico dat je vruchtbaarheid afneemt. Nieuwe mogelijkheden binnen de fertiliteitsgeneeskunde bieden bijkomende antwoorden. Tijdig het gesprek voeren met je medisch team is de sleutel.

Kankerbehandelingen zijn er de laatste jaren sterk op vooruitgegaan’, zegt dr. Pascale Janssens, fertiliteits-arts. ‘Daardoor hebben veel -kinderen en jongeren een langere levensverwachting dan vroeger. Als ze genezen en wat ouder zijn, willen ze vaak een gezin stichten. Bepaalde invasieve behandelingen zoals een zware chemo of bestraling op bepaalde plekken in het lichaam, tasten de vruchtbaarheid aan. Als we voor de start van de behandeling een plan opstellen, kunnen we in veel gevallen die schade voorkomen. Ook al beseffen we heel goed op welke rollercoaster deze jonge mensen zijn terechtgekomen, weloverwogen keuzes kunnen hen net extra houvast geven.’

Wat kunnen vrouwen en meisjes doen als ze invasieve chemo of bestraling moeten krijgen?

Janssens: ‘Sinds een tiental jaar kunnen zij hun eicellen laten invriezen. Zijn de patiënten definitief onvruchtbaar, dan kunnen die eicellen later bevrucht worden met de zaadcellen van hun partner. Dat gebeurt via Intra Cytoplas-matische Sperma Injectie (ICSI), waarbij één zaadcel rechtstreeks in het plasma van de eicel wordt geïnjecteerd. We hebben wel twee weken tijd nodig vóór de chemo start om de eierstokken te stimuleren en zo meerdere eicellen te laten rijpen. De eicelpunctie gebeurt meestal onder plaatselijke verdoving.’ 

 Wat als de therapie geen twee weken kan worden uitgesteld?

Janssens: ‘Dan kunnen we eventueel eierstokweefsel invriezen, dat via een kijkoperatie wordt verwijderd. De ingreep gebeurt onder volledige verdoving en is meestal mogelijk binnen de 48 uur. Bij een latere kinderwens ontdooien we het weefsel en planten we het in in de buik.’

‘Bij bestraling bestaat ook de optie om de eierstokken, als die in het bestralingsveld liggen, operatief te verplaatsen. En bij borstkanker kunnen we de eierstokfunctie tijdelijk onderdrukken via hormonen, waardoor de schade van de kankerbehandeling beperkt blijft.’

 En mannen of jongens met een kinderwens?

Kris Peeters, embryoloog en hoofd Fertiliteitslabo: ‘Net als eicellen kunnen we ook spermacellen invriezen. Het voordeel is dat er geen punctie aan te pas komt. Een spermastaal inleveren volstaat.’

‘Lukt dat niet, omdat de patiënt van slag is door zijn ziekte bijvoorbeeld, dan vriezen we een stukje teelbalweefsel in. Net als het eierstokweefsel wordt dat weggehaald onder volledige narcose.’

Vanaf welke leeftijd kunnen de technieken worden ingezet?

Janssens: ‘In theorie kan het bij meisjes al vanaf 6 maanden. Bij meisjes die nog geen maandstonden kregen, kunnen we geen eicellen afnemen. Maar dan vriezen we eierstokweefsel of zelfs een volledige eierstok in.’

Peeters: ‘Jongens moeten wel in hun puberteit zitten, want dan start de zaadproductie pas. Voor jongere kinderen zitten de behandelingen nog volledig in het experimentele stadium. Ze hebben alleen spermatogenetische stamcellen en tot nog toe kunnen die niet buiten het lichaam ontwikkelen tot spermacellen.’

Kan elke adolescent dan biologisch eigen kinderen krijgen?

Janssens: ‘Honderd procent garantie heb je nooit. We kunnen ook niet altijd alle technieken toepassen. Bij sommige vormen van leukemie bijvoorbeeld is er geen tijd om ei--cellen te stimuleren. We kunnen in die gevallen ook geen eierstokweefsel verwijderen, omdat dat weefsel kankercellen kan bevatten.’

‘We bestuderen momenteel wel hoe we de eiblaasjes, die geen kanker bevatten, kunnen isoleren en later in het lab laten rijpen. Maar die techniek wordt wellicht pas binnen een tiental jaar inzetbaar.’

Peeters: ‘Bij mannen moeten er na het invriezen voldoende bewegende spermacellen overblijven en intussen hebben we eigenlijk maar een paar levende spermacellen nodig om resultaat te behalen.’ 

Heeft het invriezen een impact op de kwaliteit van de ei- of spermacellen?

Janssens: ‘Dankzij de nieuwe technieken zijn de meeste eicellen perfect bruikbaar.’

Peeters: ‘Bij de spermacellen vermindert de beweeglijkheid wel. Hoe erg, hangt af van persoon tot persoon. In onze fertiliteitskliniek beschikken we gelukkig over alle behandelingstechnieken om ook met weinig spermacellen goede resultaten te behalen, van inseminatie over ivf tot ICSI.’

Hoe lang kunnen de cellen en het weefsel worden bewaard?

Janssens: ‘Daar staat geen limiet op, maar het RIZIV betaalt de kosten van de bewaring gedurende tien jaar terug. Wil je het materiaal langer bewaren, dan betaal je 50 euro per jaar.’

Komen de meeste patiënten op tijd bij jullie terecht?

Janssens: ‘De meeste oncologen en hematologen verwijzen hun patiënten vrij vlot door naar ons, maar in sommige gevallen is de reflex er helaas nog te weinig. Daarom is het zo belangrijk dat jongvolwassenen en ouders van jonge kinderen op de hoogte zijn van de mogelijkheden wanneer ze met een kankerdiagnose worden geconfronteerd.’

 Hoe belangrijk is vruchtbaarheidsbehoud voor de patiënten?

Janssens: ‘Dat is echt cruciaal voor hun levenskwaliteit. Uitkijken naar nieuw leven in de toekomst zorgt voor een lichtpunt aan het einde van de tunnel. En zelfs als we geen manier kunnen aanbieden om de vruchtbaarheid te behouden, is een gesprek toch nuttig. Achteraf het gevoel hebben dat je een kans hebt gemist, zorgt alleen voor frustraties, en dat willen we vermijden.’

Welke mogelijkheden zijn er?

*Voor vrouwen

• Bij chemotherapie:
  - Invriezen van eicellen (lokale of volledige verdoving, 2 weken stimulatie nodig).
  - Invriezen van eierstokweefsel (volledige verdoving, kan vrij snel).

  - Hormonaal onderdrukken van de eierstokfunctie (bijkomend bij chemo tegen borstkanker).

• Bij bestraling ook:

  - Chirurgisch verplaatsen van de eierstokken.

* Voor mannen

• Invriezen van spermacellen.

• Invriezen van teel­balweefsel (volledige verdoving).